Kaynak dumanı neden tehlikelidir?
Kaynak işlemi sırasında ortaya çıkan duman içerisinde birçok sağlığa zararlı madde bulunur.
Kaynak dumanı ağır metaller içerir. Kaynak ve kesme işlemlerinde ark sıcaklığının etkisi ile kaynak sarf malzemesi, kaynak yapılan ana malzeme üzerindeki kesme sıvısı, yağ, gres gibi artıkların ve boya, galvaniz gibi kaplamaların yanması ya da buharlaşması sonucu ise çeşitli gazlar ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, gaz kaynağı ve sert lehimleme işlemlerinde kullanılan asetilen, propan, bütan, metan gibi yanıcı gazların oksijen gazıyla yanması sonucu karbonmonoksit, karbondioksit ve azot oksit gibi gazların yanı sıra, kullanılan dolgu malzemesi, dekapanlar ve üzerinde işlem yapılan ana malzemeye bağlı olarak çinko, bakır, kadmiyum, kurşun gibi metallerin partikül ve buharları ile florür, klorür esaslı gazlar meydana gelmektedir. Kaynaklı imalat atölyelerinde üretim süreci gereği oluşan ve çalışma ortamına yayılan gaz, toz ve dumanlar vücuda solunum yolu ile girerler. Söz konusu hava kirleticilerinden bazıları kronik(uzun dönemde ortaya çıkan) hastalıklara neden olduğu gibi, etkilenme düzeyine bağlı olarak akut(ani-birdenbire) rahatsızlıklara da neden olabilmektedir. Örneğin kaynakçılarda sıklıkla görülen metal dumanı ateşi genellikle geçici bir rahatsızlıktır, ancak, kronik rahatsızlıkların da gelişmesine yardımcı olmaktadır. Kaynaklı imalat atölyelerindeki çalışma ortamında izin verilen yoğunluktan daha fazla kirleticilerin bulunması ve bu havanın solunması durumunda maruz kalma süresi ve yoğunluğuna göre; solunum güçlüğü, kan hastalıkları, kanser, kronik bronşit, baş ağrısı, akciğer ödemi, metal dumanı ateşi, ağız ve burun mukozasında tahrişler oluşabilmektedir. Ayrıca merkezi sinir sistemi, böbrek, karaciğer, kan yapıcı sistem ve kemik yapısı üzerinde de çeşitli hasarlar oluşmakta ve buna bağlı hastalıklar ortaya çıkabilmektedir. Metal içeren toz, gaz ve dumanların uzun süre solunması sonucunda akciğerde birikmesi ile pnömokonyoz adı verilen meslek hastalıkları oluşmaktadır. Kaynaklı imalat atölyelerinde çalışanların toz, gaz, duman ve oksitlerinden etkilendikleri metallerden karbon, kalay, demir, alüminyum düşük düzeyde risk oluştururken; kadmiyum, krom, kurşun, vanadyum, mangan, cıva, molibden, nikel, titan ve çinko ise irritan ve toksik etki yarattıklarından çok daha büyük sağlık sorunlarına ve kalıcı hastalıklara kaynaklık etmektedirler. Özet olarak, kaynaklı imalat atölyelerinde sıkça karşılaşılan ve vücuda solunum yoluyla giren toz, duman, gaz ve buharlar yukarıda belirtilen kimyasal maddeleri içermeleri nedeniyle solunum yollarında tahrişe ve yüksek yoğunluklarda uzun sürelerde solunması durumunda ise kalıcı hastalıklara neden olmaktadır. Benzer etki gözlerde de görülmekte ve gözlerde irritasyon, konjuktivit, keratitve alerji gibi sağlık sorunları ortaya çıkmaktadır.

Kaynak dumanı içindeki tehlikeli partiküller vücutta nasıl yerleşir?
10 mikron ve daha büyük partiküller burun mukozası ve boğaza, 4,7-5,8 mikron aralığındaki partiküller gırtlak bölgesine, 3,3-4,7 mikron aralığındaki partiküller nefes borusu ve ana bronşlara, 1,1-3,3 mikron aralığındaki partiküller ikincil ve üçüncül bronşlara, 1,1 mikrondan daha küçük partiküller ise alveollere yerleşir. Kaynak dumanı içerisinde her boyutta partiküller mevcuttur.

Kaynak dumanının zararlarından nasıl korunmak gerekir?
Tüm uluslararası yönetmeliklere göre kaynak dumanı ortaya çıktığı an, solunmadan emilmelidir. Bu tür lokal emiş sistemlerinin mobil veya duvar tipi tasarlanması ve uygun filtrelere sahip olması insan sağlığı ve çevre için gereklidir.
Emiş sistemine bağlı olan emiş kolu ucundaki davlumbaz, dumanın üretildiği noktadan en fazla 30 cm mesafede olmalı ve duman ortama yayılmadan ve solunmadan önce emilmelidir.
Duman emme sistemi içerisinde kullanılan filtreler kaynak dumanı içerisinde bulunan partikülleri en verimli şekilde tutabilecek kalitede olmalıdır.
Özellikle büyük parçalar kaynatan işletmelerde “lokal emiş” mümkün değildir. Uzun kaynak işlemlerinde hiçbir kaynakçının bu emme kolunu sürekli olarak hareket ettirmesini bekleyemeyiz. Sadece lokal emiş kullanılan atölyelerde, bu gereçler, bu sebepten düzgün kullanılmayınca, duman atölye ortamına dağılmakta ve tüm çalışanlar dumandan etkilenmektedir. Sonuç olarak, denetimden olur alan atölyede çalışanlar zehirlenmeye devam ederler.
Lokal emme sistemleri ile birlikte atölye havasını sürekli sirküle ederek filtreleyen cihazlar şarttır.
Bu cihazlarla birlikte belden motorlu filtre ekipmanına sahip kaynakçı baş maskeleri de kaynakçılar tarafından kullanılmalıdır.
Alüminyum tozları patlayıcıdır. Uygun bir emme/filtreleme sistemi şarttır.
MIG-MAG ve TIG kaynak uygulamalarında alttan emme yapılamaz. Bu tür emme işleminde sistem koruyucu kaynak gazını da emeceği için, kaynak kalitesi bozulur ve olması gerekenden daha fazla gaz harcanır. Ülke ekonomisine ilave yük getirir.
Bir diğer uygulama olan duman emmeli kaynak torçları ise ancak belirli bir kaynak amperine kadar ve belirli pozisyonlarda tam olmasa da işe yarayabilir. Fakat genel olarak, manuel kaynak uygulamalarında bu tür ürünlerin kullanımını önermiyoruz. Bu torçlar otomasyon ve robotlarda başarı ile kullanılabilir.

Kaynak ışınlarından korunmak için ise; kaynakçıların mutlaka deri giysiler kullanması, tenlerinin bu ışına maruz kalmaması zorunludur.
Kaynak yapılan bölgeler ISO EN 25980 sertifikalı perdeler ile bölünmesi gereklidir.
Kullanılan kaynak maskelerinin en azından EN 379:2009-07 standardlarına uygun belgeleri olması, CE, DIN ve EC-Type Examination Certificate belgelerine sahipliği sorgulanmalıdır. Optik sınıflarının en az 1/1/1/2olması şartı aranmalıdır.

Emilen dumanı filtre etmeden, ortam dışına atmak sakıncalı mı?
Öncelikle, bu partikülleri filtre etmeden atmosfere atmak, çevreye zarar vermektedir. Kaynak dumanı içerisinde bulunan bazı tehlikeli partiküller bitkilere ve yer altı su kaynaklarına zarar verir. Ayrıca, filtre edilmeden fan sistemine ulaşan bu partiküller, fan bıçakları üzerinde korozyon ve birikmelere sebep olacaktır. Bu durumda fan balansı çok sık bozulacak ve fanın aerodinamik yapısı bozulacağı için emiş performansı düşecektir. Bunların dışında; kaynak dumanı partiküllerinin biriktiği noktalarda yanızı olduğunu da unutmamak gerekir.
Diğer bir konu ise, ısınma giderleri. Özellikle kış aylarında, filtre ederek veya etmeyerek emilen havayı doğudan dışarı attığınızda, aslında ısıttığınız ortam havasını da dışarı atmış olursunuz. Bu durum ısınma giderlerinizi yükseltir.
Şöyle bir örnek vermek gerekirse; bir emiş kolunda ortalama 1000 m³/saat debi gerekir. Bu miktar, kaynak dumanını sağlıklı biçimde emmek için ideal orandır. İşletmede 10 adet emiş kolu olduğunu ve bu kollarla emilen havanın doğrudan dışarı atıldığını düşünürsek, her saat 10.000 m³ ısıtılmış havayı dışarı atmış olursunuz. Günde ortalam 5 saat çalıştıklarını düşünsek, her iş günü 50.000 m³ hava atmosfere atılacaktır.
Oysa, kaliteli bir filtre sistemi kullanılırsa, emilen hava uluslararsı standartlara göre filtre edilerek tekrar ortama verilebilir ve bu durumda ısınma giderlerinden oldukça yüksek oranda tasarruf sağlanır.

Duman emiş sisteminde kullanılması gereken filtre çeşidi ne olmalıdır?
Kaynak dumanı filtrasyonu için bizim tavsiyemiz, ana filtrenin en az F9 (EN779:2012), ISO ePM1 85 % (ISO 16890) olmasıdır. Eğer sisteminizi seçerken “temizlenebilir kartuş filtreli” olmasını tercih ederseniz, filtre kullanım ömrü daha uzun olacaktır. Böylece işletme maliyetleri de düşecektir. Eğer otomatik temizlemeli bir model satın alırsanız, filtreden daha fazla verim elde edebilirsiniz. Yatırım maliyeti yüksek olabilir fakat işletme maliyetlerinden tasarruf sağlar.

Aktif karbon filtre kullanılmalı mıdır?
Aktif karbon filtreler, gaz ve koku moleküllerini tutmak için faydalıdır. Ana filtrasyondan sonra, partiküllerden temizlenen havanın aktif karbon filtreden geçirilmesi, gaz moleküllerini tutar. Fakat piyasada çoğunlukla, aktif karbon suyu emdirilmiş elyaf filtreler kullanılmaktadır. Bu filtreler çok kısa sürede işlevini yitirir. Tavsiyemiz, granül aktif karbon filtre kullanmaktır. Şu husus unutulmamalıdır ki; her aktif karbon her gaz molekülünü tutmaz. Gaz ve koku çeşidinie göre doğru çeşit ve miktarda aktif karbon granül seçimi yapılmalıdır.

Satın alacağımız sistem W3 sertifikalı mı olmalıdır?
Alman iş güvenliği enstitüsü (IFA) kaynak dumanlarını zararlı içeriklere göre 3 sınıfa ayırmıştır. Alaşımsız veya düşük alaşımlı metallerin kaynağında ortaya çıkan dumanlar W1, %5-%30 arasında krom ve nikel alaşımı içeren metallerin kaynağında ortaya çıkan dumanlar W2 ve %30’dan daha fazla krom ve nikel içeren metallerin kaynağında ortaya çıkan dumanlar W3 olarak sınıflandırılır.
Kaynak dumanı emiş sistemi üreticileri IFA testlerine girerek ürünleri için W2 ve7veya W3 sertifikaları alabilmektedir. Fakat maalesef ülkemizde bu sertifikasyon süreci gerçekleşememektedir. Ürünlerin Almanya IFA laboratuvarlarına gönderilerek sertifikalandırılması süresi hem çok uzun hem de çok fazla masraflıdır.
ISO 21904-4:2020 standardına uygun üretimi yapılan kaynak dumanı emiş sistemleri W3 gerekliliklerini karşılar. Avevo markalı ürünler bu standarda ve daha farklı standartlara göre üretilmektedir.

Satın aldığım duman emici bir süre sonra emiş gücünü yitirdi. Ne yapabilirim
Öncelikle, temizlenebilir filtreli bir ürünse, filtre temizliğini sık ve düzgün biçimde, üreticinin talimatlarına uygun olarak gerçekleştirmeniz gereklidir. Otomatik temizlemeli bir ürünse, ya temizleme sisteminde bir sorun olabilir, ya basınçlı hava beslemesinde bir sorun olabilir veya artık filtre doyum noktasına ulaşmıştır ve değiştirmek gereklidir. Temizlenmeyen filtreli (mekanik) bir ürüne sahipseniz, filtreleri hemen değiştirmelisiniz. Tüm bunlara rağmen emiş performansı düşükse, lütfen üreticiye başvurunuz. Fan başta olmak üzere, başka sorunlar oluşmuş olabilir.

Bir diğer husus da şudur; bir duman emiş sistemine ne kadar fazla filtre sonradan eklenirse, emiş performansı da o kadar düşebilir. Ayrıca, orijinal filtre kullanılmadığında da benzer sorunlar oluşabilir. Bu tür sistemlerin tasarım aşamasında, kullanılan fanların debi/basınç eğrileri göz önüne alınarak, uygun sistem tasarımı ve filtre seçimi gerçekleştirilmektedir. Sonradan yapılacak bazı müdahaleler veya uygun olmayan filtre kullanımı makine performansını etkiler.